تاریخ معماری و آیین های سوگواری سنتی
تاریخ معماری و آیین های سوگواری سنتی : تکیه نوعی مکان مذهبی است که در اکثر شهرهای ایران وجود دارد. مراسم تعزیه خوانی از مراسم مشهوری است که عموماً در ایران در تکیه ها برگزار می شود. از آنجا که اکثر بزرگان شهر و علماء مذهبی در این مراسم شرکت می نمودند، این بناها کارکردهای متفاوت دیگری از جمله رسیدگی به شکایات مردم، آموزش تعالیم دینی و قرآنی و … پیدا کرده است. تکایا در هر اقلیم با توجه به الگوی معماری بومی و مصالح بوم آورد آن منطقه و کارکردهای مطلوب ساکنان آن محدوده ساخته شده اند. در ادامه به معرفی چند نمونه از تکیه های مشهور تهران و شهرستان ها می پردازیم.
تاریخ معماری و آیین های سوگواری سنتی : تکیه تجریش تکیه تجریش نام تکیه‌ای قدیمی در بازار تجریش واقع در کنار میدان تجریش در منطقه ۱ شهرداری تهران است. تکیه بزرگ تجریش بهمراه زیارتگاهی به نام امامزاده صالح و پاساژ تجاری از اماکن دیدنی منطقه بازار تجریش‌اند. تکیه بزرگ تجریش مربوط به دوره قاجار است و در تهران، میدان تجریش، ضلع شمالی آستان مقدس امامزاده صالح واقع شده و این اثر در تاریخ ۲۵ مهر ۱۳۸۳ با شماره ثبت ۱۱۲۱۵ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
تاریخ معماری و آیین های سوگواری سنتی : تکیه تاریخی تجریش دارای پوشش شیروانی و پلان مستطیل شکل است. اتاق شاه‌نشین آن در ضلع جنوبی قرار گرفته‌است و مغازه‌ها در اطراف آن احداث شده‌اند. صحن وسط سکویی به شکل مستطیل است که در گذشته به عنوان مکانی برای اجرای آیین شبیه‌خوانی مورد استفاده قرار می‌گرفت. غرفه‌های تکیه تجریش در گذشته هر کدام به نام یکی از اهالی قدیمی محل نامگذاری شده بودند. تکیه تجریش، یکی از بناهای شاخص خشتی شمیران است که در اثر وقوع سیل تجریش (۱۳۶۶) به کلی تخریب شده و هویت و اصالت تاریخی خود را از دست داده بود، بعدها بازسازی شد. پس از سیل تجریش بسیاری از اشیای تاریخی و مذهبی که داخل تکیه بود توسط مردم جمع‌آوری و حفظ شد.
تکیه معاون‌الملک تکیه معاون‌الملک از جمله آثار زیبا و باشکوه است که از دوره قاجاریه در کرمانشاه به یادگار مانده است. این بنای تاریخی در بافت قدیم شهر کرمانشاه در محلۀ آبشوران قدیم و در خیابان «حداد عادل» واقع شده است. این اثر در تاریخ ۱۰ آذر ۱۳۵۴ با شماره ثبت ۹۴۵ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
این تکیه در سال ۱۳۲۰ هجری قمری (۱۲۸۱ خورشیدی و ۱۸۹۷ میلادی)، توسط معتمد السلطان حسین‌خان به کمک سه برادرش اکبرخان معاون لشکر، حسن‌خان معاون‌الملک و حاج شیخ علی‌اصغر معینی، . حسین‌خان معین‌الرعایا در بخشی از زمین خریداری‌شده به وسعت دوهزار مترمربع ساخته شد و در سال ۱۲۸۲ خورشیدی به بهره‌برداری رسید و در آن زمان به منظور برگزاری آیین‌ها و مراسمهای مذهبی و رفع اختلافات قومی و عشایری به کار می‌رفت در سال ۱۲۸۷ خورشیدی در گرماگرم مبارزات جنبش مشروطه خواهی، گروهی از مستبدان به علت آنکه تکیه معاون‌الملک محل اجتماع مشروطه خواهان شده‌بود، با استفاده از توپ این بنا را به آتش کشیدند. با فروکش کردن آتش انقلاب، برادرهادر سال ۱۲۸۸ خورشیدی به بازسازی مجدد این بنا پرداختند . بعد از فوت معین الرعایا ومعاون لشگر در سال ۱۲۹۰ ه معاون الملک عباسیه رانیز به مجموعۀ حسینیه اضافه کرد .
تاریخ معماری و آیین های سوگواری سنتی : امتیاز قابل ملاحظه و استثنایی این بنا در کاشی کاری آن است. به گفته کارشناسان میراث فرهنگی کرمانشاه کاشی‌های برجسته و نیمه برجسته با نقوش بسیار زیبا و رنگ‌های صددرصد طبیعی که در این بنا به کار رفته در جهان بی‌همتاست. تصاویری که بر روی کاشی‌ها حک شده شامل صحنه‌هایی از غزوات حضرت محمد(ص) ٫ نبردهای علی علیه السلام، حوادث کربلا، تصاویر سلاطین باستانی ایران از جمله پادشاهان هخامنشی و تصاویری از تخت جمشید است که در نوع خود بی نظیر است. معماری این بنا را حسن خان معاون الملک در ابتدا به حسین نقاش تهرانی و سیدابوالقاسم مانی واگذار می‌کند که پس از چندی حسین کاشی پز تهرانی میناچی را نیز برای باسازی بنا به کرمانشاه دعوت می‌کند. تکیه معاون الملک دارای سه در ورودی است که در غربی به خیابان حداد عادل در شمالی به کوچه معاون الملک و در جنوبی به کوچه ایلخانی مشرف است.
تکیه نیاوران قدیمی‌ترین تکیه تهران است که هنوز پا برجاست. علم کردن این تکیه به زمان ناصرالدین شاه برمی‌گردد اما در طول این سالها تغییرات بسیاری کرده است. یکی از قدیمی های تکیه می‌گوید مرشد اکبر و حاج اسدالله خیری از مداحان معروف و ملا ابوتراب، حاج آقا دین پرور و حاج آقادربندی از منبریهای این تکیه بوده اند.
تکیه بیگلر بیگی تکیه بیگلر بیگی تکیه ایست در بافت کهن شهرکرمانشاه در خیابان مدرس. این بنا در محله قدیمی فیض‌آباد و در کوچه صارم الدوله واقع شده‌است. این تکیه که در زمان قاجار توسط عبدالله خان ملقب به بیگلربیگی ساخته شده‌است از لحاظ آئینه کاری در میان تکایای کرمانشاه بی نظیر است. در سمت غربی حیاط، تالار آئینه کاری بزرگی ساخته شده که به حسینیه معروف است. این تالار با تزئینات عالی و کتیبه‌های متعددی مربوط به دوران سلطنت مظفرالدین شاه مزین شده و در دو سوی دیگر، اتاق وسیع مهمانخانه بیگلربیگی واقع گردیده‌است. درحال‌حاضر تکیه بیگلربیگی به‌عنوان موزه خط و کتابت مورد بازدید عموم قرار می‌گیرد. در این موزه، اسناد قدیمی متعلق به خانواده بیگلربیگی به نمایش گذاشته شده‌است
تکیه زاغرم یکی از تکیه های تاریخی ، تکیه زاغرم است که با دارا بودن بیش از ۱۵۰ سال قدمت از قدیمی ترین تکایا در کشور می باشد و با توجه به کتیبه سنگی موجود در سر درکتابخانه تکیه و محاسبه حروف ابجد، زمان واقعی ساخت این بنا به ۲۶۰ سال قبل یعنی دوره زندیه می رسد. این تکیه یکی از ۱۴ تکیه موجود تفرش است که در محله زاغرم شهر تفرش واقع شده است. با توجه به کتیبه سنگی که بر سر در تکیه نصب شده در سال ۱۲۷۴ قمری برابر با ۱۲۳۶ هجری شمسی و دوران سلطنت ناصر الدین شاه قاجار قسمتهایی به این تکیه افزوده شده است پوشش چوبی بنای تکیه زاغرم تفرش به تاریخ ۹/۱/۱۳۷۸ به شماره ۲۲۸۱ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. کتیبه های معرق به خط استادان برجسته ، استاد واشقانی و استاد رضوانی است. که با تمام وجود هنر خود را خالصانه و مشتاقانه به درگاه ایزدی تقدیم نموده اند.
تکیه در قسمت زنانه در دو طبقه ساخته شده است، طبقه همکف که دارای سکوی تعزیه می باشد . سقف تکیه با چوب و شیروانی پوشیده شده و تعداد زیادی تیرهای چوبی سقف را سرپا نگهداشته است. این بنا با خشت و کاه گل وتیرهای چوبی بنا شده و از نظرمعماری قابل توجه است. . قدیمی ترین بخش تکیه زاغرم، ایوان ورودی ضلع جنوب شرقی می باشد. مقرنس کاری ظریف داخل رسم بندیهای ایوان شباهت زیادی به شیوه مقرنس کاری دوران صفوی دارد بنای فوق از جمله بناهای دو ایوانی می باشد که در ضلع های شمالی غربی و جنوب شرقی قرار گرفته اند .
تاریخ معماری و آیین های سوگواری سنتی : تکیه نیاوران دیوارهای کاخ نیاوران که تمام می شود روبرو گنبدی سبز رنگ است که روزگاری یکی از پر رونق ترین تکیه های تهران بوده است و حالا عنوانش قدیمی ترین تکیه تهران است. نمای بیرونی اش این قدمت را نشان نمی دهد. از در چوبی و قدیمی اش که پا به داخل می گذاری می توان سفری به تاریخ کرد.این بنا یکی از بزرگترین و تاریخی ترین تکیه های مذهبی در ایران اسلامی یعنی تکیه بزرگ نیاوران در پایتخت است. تکیه نیاوران قدمتش به ۱۵۳ سال پیش بر می گردد و در زمان ناصرالدین شاه قاجار ساخته شده است. اوکه علاقه زیادی به برپایی مجالس تعزیه داشت و تکیه دولت ساخته‌شده به دست او زبانزد همه بود دستور ساخت بنای تکیه نیاوران را به دست استاد حسن خرپاکوب داد.
تاریخ معماری و آیین های سوگواری سنتی : تکیه رضا قلی خان تکیه رضا قلی خان یکی دیگر از تکیه های معروف تهران است که متعلق به فردی به همین نام بوده است. از این تکیه که آن هم در نزدیکی چهارراه سیروس و خانه سادات اخوی واقع شده است، تنها بخش حسینیه آن با سقف محرابی اش باقی مانده، چون در دوره قاجار که ساختمان های خیابان چهار راه سیروس تخریب شد بسیاری از بخش های آن در طرح توسعه خیابان از بین رفت سقاخانه آن نیز به مکانی متروک تبدیل شده است با این حال این تکیه در این ایام سوگواری میزبان اهالی محل است
