ایام محرم و شیوه‌های گوناگون عزاداری مردم ایران در اقصی نقاط کشور موجب شده تا برخی ابنیه تاریخی از شهرتی عجیب برخوردار شوند و نامشان با نام محرم گره بخورد. بناهایی که شاید از بافت منحصر به فردی برخوردار نباشد اما تاریخ سازند و همچنان در یادها مانده‌اند. این نام و آوازه حتی تا دوردست‌ها نیز شنیده می‌شود تا عده‌ای از گردشگران خارجی محرم را برای اقامت و گردش در ایران انتخاب کنند و به تماشای عزاداری شیعیان بنشینند. حسینیه اعظم زنجان یکی از این بناهای تاریخی است که چند سالی است نام آن را در روزهای محرم از اخبار و رسانه‌ها بارها می‌شنویم. آوازه این حسینیه بیشتر به دلیل دسته عزاداری است که در روز هشتم محرم حرکت خود را از این محل آغاز می‌کند. دسته‌ای که برخی جمعیت آن را تا ۵۰۰ هزار نفر نیز تخمین می‌زنند.
عظمت و شکوه عزاداری ده‌ها هزار نفری مردم در حسینیه اعظم زنجان که به‌ندرت با این تعداد در جای دیگری از کشور به چشم می‌خورد موجب شده تا این بنا در سال ۱۳۸۷ توسط وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در فهرست میراث معنوی کشور قرار گیرد. موضوعی که چند سالی است از سوی یونسکو به‌منظور حفظ فرهنگ و میراث غیرملموس ملت‌ها مطرح شده تا کشورها در حفظ و جلوگیری از تغییر آنها تلاش بیشتری از خود نشان دهند.
تاریخچه حسینیه اعظم زنجان
در اغلب متون تاریخی مربوط به شهر زنجان که از سده‌های پیش بر جای مانده بیشتر به لفظ «حسینیه» اشاره شده است که مورخین آن را به حسینیه اعظم زنجان نسبت می‌دهند. با اعلام تشیع اثنی عشری به‌عنوان مذهب رسمی ایران در دوره صفویه، به تداوم عزاداری و تعزیه‌خوانی توجه بیشتری شد و در راه‌های مختلف شهری و روستایی اماکنی برای عزاداری زوار کربلا بنا شد که آنها را حسینیه نامیدند. در آن دوران حسینیه‌ای در شهر زنجان ساخته شد که با توجه به متون تاریخی و موقعیت مکانی با حسینیه اعظم زنجان تطابق دارد. این بنا هم‌اکنون در جنوب شهر یزد واقع شده است و قدمتی بیش از یک قرن دارد.
نخستین سند معتبر از قدمت حسینیه اعظم به کتابی با نام «تاریخ دارالعرفان خمسه» به تالیف شخصی به نام «رستم الحکما» در سال ۱۲۴۸ هجری قمری بازمی‌گردد که به شرح اوضاع و احوال شهر زنجان پس از مرگ نادر شاه افشار می‌پردازد. در این کتاب بارها به نام حسینیه اشاره شده و بر اساس متن آن می‌توان نتیجه گرفت که حسینیه اعظم زنجان در سال‌های حکومت افشاریه وجود داشته است. همچنین سنگ‌نوشته‌ای در راهرو حسینیه وجود دارد که در کنار اشعار حکاکی شده، تاریخ ۱۲۶۱ هجری قمری بر آن نقش بسته است؛ اما در اینکه این تاریخ به سال بنا نهادن حسینیه ارتباط دارد یا زمان مرمت و بازسازی آن هنوز جای ابهام وجود دارد.
افزون بر تمام این‌ها بر اساس یک سند مکتوب تاریخی، یک حمام قدیمی در نزدیکی حسینیه معروف به حمام «کهنه» که در تملک این حسینیه اعظم بوده به فردی بنام «تورک علی» اجاره داده می‌شود. بر طبق این اجاره‌نامه، تاریخ ساخت این حمام به سال ۱۲۹۲ هجری قمری بازمی‌گردد. در نتیجه، می‌توان نتیجه گرفت که حسینیه اعظم در زمانی پیش از این سال بنا نهاده شده است؛ اما قدیمی‌ترین مدرک موجود که می‌توان آن را با قدمت حسینیه اعظم زنجان مرتبط دانست، علمی فلزی متعلق به تکیه حسینیه است که تاریخ ساخت ۱۲۲۱ هجری قمری بر روی آن حک شده است.
عزاداری در حسینیه اعظم زنجان
هر ساله با آغاز ایام محرم طی مراسمی پرچم قرمز از گنبد مسجد حسینیه اعظم زنجان پایین آورده می‌شود و پرچمی سیاه‌رنگ به‌جای آن نصب می‌شود. مردم زنجان در روزهای سوگواری سالار شهیدان در قالب بزرگ‌ترین دسته ایران به عزاداری می‌پردازند. دسته عزاداری حسینیه اعظم عصر تاسوعای حسینی حرکت خود را با زمزمه نام شهیدان کربلا آغاز می‌کند و همزمان با اذان مغرب به امام‌زاده سید ابراهیم می‌رسد تا نماز مغرب و عشا در این آستان مقدس اقامه شود. از ویژگی‌های جالب توجه حسینیه اعظم زنجان سیل نذورات نقدی و غیرنقدی است که در هنگام حرکت دسته عزاداری از سوی سوگواران اهدا می‌شود. نوع عزاداری و نظم و هماهنگی دسته حسینیه اعظم زنجان موجب شده تا این بنا شهرتی جهانی به خود بگیرد و هر ساله در این ایام گردشگران و خبرنگاران خارجی از اقصی نقاط جهان برای مشاهده و ثبت این لحظات به زنجان سفر کنند.
منبع : خوگر
