مدتی است که زمین لرزه های پیاپی در نقاط مختلف جغرافیایی کشور، نگرانی های فراوانی را برای شهروندان ایرانی ایجاد کرده و آنها را نسبت به وقوع زمین لرزه های شدیدتر حساس کرده است. در این بین دلیل وقوع زلزله های فراوان و نیز توان پژوهشگران ایرانی برای پیش بینی لحظه ای این زمین لرزها موضوع مهمی است که بی توجهی به آن عایدی جز افزایش نگرانی و خسارت های آینده ندارد.
با اینکه رخ دادن زلزله با شدت نزدیک به ۵ ریشتر در بسیاری از نقاط جغرافیایی کشور آنهم در ماه و سال های اخیر مسبوق به سابقه بود، اما وقوع یک زلزله با شدت ۵.۲ ریشتر در مجاورت کلانشهر تهران کافی بود تا حجم نگرانی ها در مورد این رخداد طبیعی به میزان چشمگیری افزایش یابد و واکنش های احساسی و منطقی فراوانی نسبت به آن مشاهده شود.
در میان همه واکنش هایی که به زمین لرزه های اخیر دیده شد، اظهار نظرهای کارشناسی و نقل قول همراه با تحریف و تغییر آنها در فضای مجازی قابل تأمل است. مثل اظهار نظر یکی از اساتید زلزله شناسی کشور که احتمال وقوع زمین لرزه های شدید را دور از انتظار ندانست، اما همراه با تغییراتی عجیب و کلیدی در برخی رسانه ها و فضای مجازی منعکس شد و بازتاب وسیعی داشت.
جدا از این مهم بحث چرایی وقوع زمین لرزه های فراوان و نیز امکان پیش بینی لحظه ای آنها با هدف افزایش ایمنی نیز موضوعات مهم دیگری است که افکار عمومی در پی یافتن پاسخ مناسب برای آنها است.
دکتر مهدی زارع، پژوهشگر حوزه زلزله و استاد دانشگاه در مورد چرایی رخ دادن زلزله های متعدد در کشور گفت: این تعداد از زلزله اصلاً غیر طبیعی نیست و علت آن آزاد شدن انرژی داخل لایه های زیرین زمین است. ایران در یک دوره زمانی شاهد زلزله های فراوان و شدید نبود و در این حوزه کمبود وجود داشت که اکنون این کمبودها در حال جبران شدن است.
مناطق زلزله خیز ایران
زارع در مورد نقاط مختلف جغرافیایی کشور که در این زمینه امکان وقوع زلزله دارند، گفت: این زلزله ها امکان دارد در نقاط مختلف کشور رخ بدهد، اما با این حال مناطقی مثل جنوب رشته کوه البرز، شرق زاگرس، جنوب زاگرس، استان کرمان، خراسان جنوبی، استان زنجان، شهر بندرعباس و منطقه مکران دارای پتانسیل بیشتری هستند.
مناطق زلزله خیز تهران
وی در بخش دیگری از سخنان خود در وقوع زلزله در تهران و مناطقی که با ضریب احتمال بیشتری رو به رو هستند، گفت: در تهران جای مشخصی که بتوان در آنجا گفت احتمال وقوع زلزله بیشتر است، را نمی توانم به شما معرفی کنم. این موضوع نیاز به آن دارد که ما مطالعات دقیقی روی گسل و سابقه تکانه های گذشته را داشته باشیم. مناطقی که سابقه لرزه تا کنون نداشته اند با احتمال خطر بیشتری رو به هستند، اما هنوز چنین مطالعاتی انجام نشده است.
پیش بینی زلزله
این متخصص مسائل زلزله با تأکید لزوم استفاده از همه توانمندی های علمی کشور برای مطالعه در این حوزه ادامه داد: برای انجام مطالعات دقیق تر در رابطه با زلزله و احتمال وقوع آن نیاز به کمک های محققان خارجی داریم که شاید بتواند در مدیریت بهتر مسئله موثر باشد.
وی در مورد چرایی این سخن خود، اضافه کرد: در برخی کشورها مطالعه بر روی موضوعاتی مثل میزان انتشار گاز رادون، ارسال فرکانس به اعماق زمین و نیز گرمایش سطح زمین به عنوان بیش نشانگر در پیش بینی بهتر به محققان کمک می کند که ما در ایران چون چنین امکانی نداریم در این حوزه نیاز به کمک خارجی داریم.
زارع اضافه کرد: سنجش میزان گاز رادون موجود در اعماق زمین و به ویژه آب های سطحی نیاز به سنجنده و مانیتورینگ پیوسته دارد که در ایران این توان وجود ندارد.
احتمال زلزله شدید
این استاد دانشگاه در پایان با اشاره به حاشیه ای که در مورد سخنان او در برخی رسانه پیش آمده است، گفت: من در یکی از رسانه ها گفتم احتمال وقوع زمین لرزه های شدید در کشور وجود دارد که برخی با شیطنت به آن میزان و تاریخ دقیق هم داده اند و با صحبت های من همخوانی ندارد. حرف من این است که با توجه تجربه های پیشین احتمال وقوع زلزله با شدت بیشتر وجود دارد و همچنان روی حرفم هستم. حالا هر کس می خواهد از این حرف من ناراحت شود و هر کس می خواهد نسبت به این موضوع حساس و هوشیار شود.
دکتر بهرام عکاشه استاد دانشگاه و پدر علم زلزله شناسی ایران در گفت وگویی مهمترین مشکل ما را عدم آمادگی در برابر زلزله می داند و معتقد است تا زمانیکه این آمادگی فراهم نیست باید همچنان نسبت به وقوع زلزله نگران بود.
این زلزله های اخیرناشی از چه عواملی است و چه پیامی برای مردم ایران دارد؟
موضوع بسیار بغرنج است برخی این زلزله ها را به پدیده و عوامل فضایی یا یونوسفر نسبت می دهندپدیده ای که هنوز اثبات نشده است برخی دانشمندان به آن اعتقاد دارند وبرخی نیز کاملا مخالف هستنددرواقع برنامه یونوسفر ، یک پروژه پژوهشی است که برای بررسی و پژوهش درباره لایه های یونوسفر با استفاده از امواج رادیویی تأسیس شده‌است.مخالفان تاثیر این پدیده بر وقوع زلزله می گویند زلزله انرژی درون زمین است که جمع شده وزمانی که زیاد می شود آزاد می گردد بنابراین نمی توان گفت که با آسمان وفعل و انفعالات فضایی در ارتباط است درمقابل عده ای نیز براین عقیده اند که یونوسفر به مانند ماشه ایست که سبب آزاد شدن انرژی داخل زمین می شود.البته همه اینها یک حدس است. دانش بشر هنوز به این ادراک نرسیده که آیا فرکانس های الکترومغناطیسی می توانند عامل حرکت زمین باشند .هرچند که بطورکامل نیز نمی توان این فرضیه را رد کرد . زیرا هرچیزی امکان پذیر است.
پس از زلزله اخیر نظرات بسیاری مطرح شده مبنی براینکه این زلزله یک زلزله اصلی بوده و برخی نیز برای عقیده بودند که پیش زلزله محسوب می شده است نظر شما در این خصوص چیست ؟
در این مورد هیچ نظری نمی توان داد و تا به الان علم هم نتوانسته به این سوال پاسخ دهد هیچ کشوری حتی ژاپن و روسیه و آمریکا هم نمی توانند بگویند این زلزله پدیده اصلی بوده و یا پدیده دیگری در پشت سر آن رخ خواهد داد. در ۹۰درصد زلزله های ۵ ریشتری مشاهده شده است که هیچ زلزله ای پشت سرآن رخ نداده و در مواردی نیز داشتیم که بدنبال یک زلزله ۵ریشتری زلزله ۷ریشتری رخ داده است. لذا هیچ قانون وقاعده ای در این مورد وجود ندارد. دانش بشری در مورد زلزله همانند یک کودک ۷الی ۸ساله است بسیار زمان نیاز دارد تا پخته شود. تمام نظرات در این خصوص بر پایه شک و تردید قرار دارد. بطوری که ژاپنی ها عقیده دارند که عوامل فضایی تاثیر گذار هستند و بسیاری از دانشمندان دیگر با این نظر مخالفند. حال چنانچه کسی بتواند این نظریه را اثبات کند حتما جایزه نوبل خواهد گرفت.
فکر می کنید دانش بشری بالاخره بتواند روزی زمان زلزله را پیش بینی کند ؟
هنوز که به آن دانش نرسیده و بعدها هم معلوم نیست.
کدام گسل های تهران از همه خطرناک تر است؟
همه گسل های تهران خطرناک هستند بخصوص گسل شمال تهران که از لواسانات شروع می شود و تا کرج نیز ادامه دارد این گسل پتانسیل یک زلزله۷.۲ریشتری را داردکه رخ دادن آن مساوی است با نابودی تمام خانه های تهران. البته برای ژاپنی ها مساوی نابودی خانه ها نیست. انها خود را برای زلزله های قوی تر نیز آماده کرده اند .
این زلزله های اخیر که در کشور رخ داده است نگرانی هایی را برای وقوع یک زلزله خطرناک تر بدنبال داشته است ؟
احتمال وقوع یک زلزله شدیدترممکن است ولی نمی توانیم بگوییم حتما رخ خواهد داد. مثلا در ایران و حتی در آسیا مدتی است که باران بسیار کم می بارد. بسیاری همین مسئله را به رخدادهایی چون زلزله نسبت می دهند. می توان این مسائل را با یکدیگر مرتبط دانست ولی هنوز نمی توانیم بطور اصولی و سیستماتیک در باره آن اظهار نظر کنیم.
آیا آزاد شدن انرژی یک گسل می تواند موجب آزاد شدن انرژی گسل های دیگر شود؟
طبیعی است که انرژی یک گسل در انرژی گسل دیگر القا شود حتی ممکن است سبب ریزش سنگ های آسمانی نیز شود. البته اینها فقط ممکن هاست مهم این است که همیشه آماده باشیم.
تهران چه تعداد گسل دارد؟
در منطقه تهران هزاران گسل وجود دارد که در میان آنها چند صدتا توانمند هستند و می توانند فاجعه بیافریند. مثل گسل شمال تهران، گسل ری. گسلی که برای ماهدشت رخ داد گسل اشتهارد بود که از صفاشهر و ملارد و شهریار می گذشت. گسل شمال و جنوب ری بالای ۶ ریشتر و گسل شمال تهران بالای ۷ریشتری قدرت دارندو می توانند فاجعه آفرین باشند.
گفته می شود این زلزله های ضعیف قابلیت مهار انرژی زمین برای جلوگیری از وقوع زلزله شدیدتر را دارند ؟
نخیر ،چرا اینگونه نمی گویید که این زلزله های کوچک می گویند مراقب باشید زلزله بزرگتر در راه است.
شما هنگام زلزله اخیر چکار کردید آیا از منزل خارج شدید؟
من اصلا متوجه زلزله نشدم .
نتیجه می گیریم که خانه شما بسیار مقاوم است؟
من هم اینگونه فکر می کنم.
درواقع شما به هنگام خریداری خانه تان به مقاومت آن در برابر زلزله توجه داشتید؟
بله همینطور است.
پیام شما برای مردم تهران چیست؟
مردم باید آگاه باشند تهران شهری زلزله خیز است لذا اصلا جای مناسبی برای زندگی نیست. باید همیشه آماده باشیم در حالیکه نیستیم. فقط همواره خودمان را بدست خدا می سپاریم.
